Zabytki

Gmina Świerzno charakteryzuje się niewielkim nasyceniem walorami zabytkowymi, chociaż istnieją na terenie zarówno pojedyncze obiekty, jak i zespoły o wartościach unikatowych podlegające już ochronie prawnej, bądź do takiej ochrony typowane.

Większość wsi wyróżnia się średniowiecznym rodowodem (pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z początku XIV lub XV wieku) jak np. Kaleń, Gostyń, Świerzno, Starza. Niektóre osady powstały w okresie kolonizacyjnym na początku XIX wieku (Grębice, Redliny). Historyczne układy przestrzenne – charakterystyczne dla średniowiecza – uległy w przeważającym stopniu poważnej transformacji i zatarciu. Dotyczy to np. Ciesławia, Gostynia, Duniewa – dawnych wsi owalnicowych; Gostyńca, Margowa dawnych wsi zaułkowych. Obecnie najczęściej występują układy wielodrożnicowe lub ulicowe. Wyjątkiem w tej kategorii jest czytelny układ okolnicowy Kalenia wnioskowany do ochrony. Architektura sakralna reprezentowana jest na terenie gminy skromnie. Zachowały się tutaj zaledwie dwa kościoły: ryglowy z 1681 r. (w rejestrze zabytków) w Świerznie i neogotycki z 1847 r. w Gostyniu (typowany do rejestru zabytków). Istniejące pierwotnie na terenie gmniy zespoły pałacowo – parkowe i folwarki charakteryzują się zróżnicowanym stopniem zachowania. Niewątpliwie najcenniejszymi walorami zabytkowymi odznacza się barokowy dwór myśliwski z XVIII wieku w Świerznie – pierwsza na Pomorzu Zachodnim rezydencja z dziedzictwem honorowym (wzniesiona w konstrukcji ryglowej) z położonym w północnej części parkiem typu francuskiego. Wysokimi walorami zabytkowymi odznaczają się pałace (lub dwory) i parki w: Stuchowie, Gostyniu, Sulikowie, Jatkach. Założenia folwarczne uległy widocznym przekształceniom, wyburzono wiele budynków gospodarczych (np. tartak w Stuchowie, budynki inwentarskie w Jatkach), powstały nowe obiekty. W większości wsi dominuje zabudowa z końca XIX wieku i pierwszej ćwierci XX wieku, murowana z cegły ceramicznej. Domy mieszkalne o zróżnicowanej skali, często z wystawkami lub gankami, ze sporadycznie zachowanym detalem. Budynki gospodarcze przeważnie murowane z cegły oraz murowano – ryglowe, nie tynkowane o małej i średniej skali. Na przestrzeni ostatnich lat najpoważniej ucierpiało tradycyjne, ryglowe budownictwo mieszkalne i gospodarcze. Źródła niemieckojęzyczne zaliczały miejscowości Gostyń i Gostyniec w XIX wieku i na początku XX wieku do najpiękniejszych wsi powiatu z uwagi na wielkie nasycenie zabudową ryglową; jeszcze w latach 70-tych XX wieku była ona w tych wsiach bogato reprezentowane. Obecnie najcenniejsze obiekty znajdują się w Kaleniu (m. in. chałupa nr 4 z XVIII wieku – wnioskowana do rejestru zabytków, zagroda nr 1/1a), Chominie (budynki mieszkalne nr 9, 45), Świerznie (chałupy nr 14, 16). W celu zachowania zabytkowych obszarów i obiektów zaproponowano strefy ochrony konserwatorskiej, które – łącznie z obiektami wpisanymi do rejestru zabytków – mają za zadanie zabezpieczenie historycznych układów przestrzennych i zabudowy, w trakcie sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego gminy.

Świerzno

Kościół parafialny p.w. św. Trójcy, ryglowy wzniesiony w 1681 r., dwukrotnie przebudowany. W 1708 r. przedłużono go od strony zachodniej, a w 1727 r. rozbudowano go od strony wschodniej. Kościół zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części wsi, po zachodniej stronie drogi. Działka przykościelna rozległa w formie regularnego prostokąta. Na przedzie działki posadowiony jest budynek kościoła, zwrócony tylną ściana szczytową w kierunku drogi; w głębi mieści się nowo wzniesiona plebania, usytuowana kalenicowo.

Teren przykościelny od południa i wschodu ogrodzony ażurowym murem ceglanym, w pozostałej części siatką drucianą. Bezpośrednie otoczenie kościoła obsadzone kasztanowcami. Po północnej stronie budynku kościelnego znajduje się niewielki cmentarzyk; zachowane są tutaj nagrobki z końca XIX w.

Kościół ten jest obiektem trójfazowym: początkowo obrys zasadniczej bryły budynku kościelnego wynosił 1320 x 830 cm, do niego od strony zachodniej dostawiona była drewniana wieża na rzucie kwadratu 530 x 530 cm. Druga fazę stanowi przedłużenie ścian długich w kierunku zachodnim, obudowujące wieże, tak ze obecnie wieża wyrasta z korpusu kościoła. Wreszcie trzecią fazę stanowi przedłużenie ścian długich o około 280 cm w kierunku wschodnim. Jest to kościół salowy, bez jakichkolwiek podziałów wewnętrznych. Ściany obwodowe ryglowe, szkielet konstrukcyjny z dębiny, wypełnienie z cegły ceramicznej.

Kwatery międzyryglowe otynkowane i pobielone. Elementy drewniane szkieletu poczernione impregnatem. Podwaliny zwęgłowane na nakładkę. Ściany obwodowe osadzone są na kamienno-ceglanych ławach fundamentowych. Podmurówka o wysokości0-50 cm niweluje lekki spadek terenu. Drzwi klepkowe /klepki ułożone w jodełkę/, nabite ćwiekami, zawieszone na pasowych zawiasach kowalskiej roboty. Drzwi pomiędzy wieżą a nawa dwuskrzydłową, płycinowe z naświetlem. Okna w przeważającej większości wtórne – o ostrołukowych nadprożach. prostokątne, niewielkie okienka pierwotne, szklane w ołów , zachowały się jedynie w wieży.

Posiadają one drobny podział kwaterowy za pomocą szczeblin; są pojedyncze, stałe z prostymi drewnianymi opaskami. stopy belkowe nagie z trzema podciągami od strony nawy. Podłoże stanowi betonowa posadzka. Empora muzyczna zachowana jedynie przy zachodniej ścianie szczytowej; pierwotnie podobne empory z drewna sosnowego znajdowały się wzdłuż obu ścian długich. Balustrada z ozdobnie profilowanych desek. W części centralnej umieszczone organy firmy Grüneberg – Stettin 19 o trójdzielnej obudowie. Pierwotnie znajdowały się tutaj organy szafowe z XVIII w. Na nieistniejących obecnie emporach wschodniej /”empora patronowa”/, północnej i południowej umieszczone były tzw. wywody szlacheckie Bogusława Bodo v. Flemminga oraz różnego rodzaju napisy, daty oraz herby. Pierwotnie ołtarz umiejscowiony był mniej więcej pośrodku nawy; był to tzw. ołtarz ambonalny /Kanzellaltar/; jego fragmenty w formie wtórnej stanowią obecny ołtarz z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem umieszczoną centralnie.

W tylnej części nawy mieściła się prawdopodobnie salka katechetyczna. W kościele znajdowało się niegdyś cenne wyposażenie ruchome; źródła wymieniają m.in.: srebrne kielichy z grawerowanymi herbami Flemmingów /początek XVIII w./, srebrna złocona patena z 1707 r., klepsydra z 1727 r., woreczek z dzwonkiem do zbierania datków /Klingelbeutel/ z 1797 r. dwa barokowe świeczniki z drewna i in. Cennym elementem wyposażenia była również chrzcielnica z drewna sosnowego /z 1730 r./ umieszczona pierwotnie na barierze ołtarza. Dach trójspadowy, połacie pokryte karpiówką ułożoną w „rybią łuskę”, kalenica i naroża wyłożone gąsiorami ceramicznymi. Konstrukcja więźby dachowej krokwiowo-jętkowa /jętki zdwojone/ z trójdzielną podporą stołową, wzmocnione zastrzałami stropowymi. Strych jednoprzestrzenny, wejście po dwubiegowych schodach ze spocznikiem, obudowanych deskową klatką schodową od strony wieży.
WIEŻA – ściana zachodnia ryglowa z wypełnieniem z cegły ceramicznej /analogiczne jak ściany korpusu kościoła/, szkielet konstrukcyjny pozostałych ścian ukryty przedłużeniem ścian długich. Górna 1 prostopadłościennego korpusu wieży pionowo odeskowana. zwieńczenie w formie hełmu na rzucie ośmiobocznym. Pokrycie z blachy ocynkowanej /pierwotnie gontowe/. Na jednej z belek w przyziemiu wieży umieszczony napis: Baumeister Hand Wangerin Anno 1708 Dawid Wangerin den 26 Martij.

Dwór Myśliwski

Dwór myśliwski – z inicjatywy hrabiego Bogusława Bodo Flemminga w latach 1718-1730 wybudowano myśliwski dwór magnacki. Całość zaprojektowano jako konstrukcję ryglową. Budowniczym był prawdopodobnie J.A. Hase ze Stargardu. Zabudowania dworskie mieszczą się na północ od drogi do Kamienia Pomorskiego. Od szosy do dworu prowadzi droga wysadzana kasztanowcami.

Budynki dworskie rozplanowano wokół trzech boków prostokątnego dziedzińca. Czwarty bok miał być zamknięty okazałym pałacem. Około połowy XIX w. skrzydła, zachodnie i wschodnie otrzymały środkowy ryzalit. Zachodni budynek przebudowano w latach dwudziestych XX stulecia. Mury budynku są z ryglówki z drzewa dębowego, wypełnione cegłą. Fundamenty wykonano z polnego kamienia. Dachy wszystkich obiektów są mansardowe z naczółkami, kryte dachówką-karpiówką w koronkę. Stare dekorowane kominy zachowały się na budynku zachodnim i południowym. Malowidła w sali balowej znajdującej się w skrzydle południowym umieszczone są na drewnianym sklepieniu lustrzanym więźby dachowej. Malowane są farbą klejową na białym tle. W lustrze sklepienia, w prostokątnych ramach namalowano w tonacji różowo – niebieskiej zachmurzone niebo ze słońcem, księżycem i gwiazdami. Na spływach sklepienia znajduje się balustrada, a za nią postacie z balu kostiumowego. Nad emporą muzyczną widnieje tablica z herbem Flemingów trzymanym przez herosów. Poniżej jest umieszczone imię i tytuł Bogusława Bodo Fleminga oraz rok 1728. Całość otacza symetrycznie rozplanowany, klasyczny ogród francuski. Kompleks budynków wraz z parkiem jest przykładem XVIII – wiecznej sztuki planowania zespołów pałacowych na Pomorzu Zachodnim.

Gostyń

Charakteru nadaje wsi zamożne, murowane, XIX i XX-wieczne budownictwo. Neogotycki, ceglany kościół z początków ubiegłego stulecia znajduje się w północno-wschodniej części Gostynia.

Folwark z parkiem i pałacem – w części zachodniej. Pałac o cechach neoklasycyzmu, pochodzący z końca XX wieku, usytuowano na planie prostokąta z gankiem i pseudoryzalitem zwieńczonym tympanonem na osi fasady.

Od ogrodu pałac ma pięcioboczny wykusz, do którego przylega drewniana weranda. Po zachodniej stronie mamy taras i niewielką oranżerię. Park będący teraz parkiem krajobrazowym przed zmianami dokonanymi w XIX wieku zakładano w stylu francuskim.

Jatki

Neoklasycystyczny, dwukondygnacyjny dwór pochodzi z początku XX w. Otacza go założony w połowie XIX w. park o powierzchni 2 ha.

Kępica

Dwór pochodzi z początku XX w. (styl-historyzm z elementami neoklasycyzmu). Budowy budynku nie dokończono. Miał stanąć na miejscu starego XVIII-wiecznego dworu z ryglówki. Wykonano jedynie środkowy ryzalit oraz północne czteroosiowe skrzydło. Ściany zewnętrzne są murowane i otynkowane, a wewnętrzne częściowo z ryglówki. Do dworu prowadzi łukowaty podjazd.

Stuchowo

Pierwsza wzmianka o wsi Stuchowo pochodzi z początku XIV w. Jeszcze na początku XX w. można było zobaczyć ruiny średniowiecznego zamku. W centrum wsi stał gotycki kościół, który rozebrano w 1950 r. Na zachodnim krańcu Stuchowa znajduje się zespół pałacowo – parkowy. Neorenesansowy pałac z elementami form neobaroku wzniesiono około 1888 r.

Jest to okazała, dwukondygnacyjna, murowana budowla, o silnie rozczłonkowanej bryle i bogato zdobionych elewacjach. Główne wejście poprzedza portyk wsparty na czworobocznych filarach zdobionych wolutami. Fasadę podkreślają jednoosiowe ryzality flankujące portyk, zwieńczone wieżyczkami przykrytymi barokowymi hełmami. Podobny barokowy hełm przykrywa czterokondygnacyjną wieżę widokową, która góruje nad północną stroną pałacu. Uwagę zwracają zróżnicowane kształty otworów okiennych oraz ich bogata oprawa. Również wnętrze budowli zachowało oryginalny, bogaty wystrój. Można podziwiać kominki i piece kaflowe, stiukową dekorację ścian i sufitu. Obok pałacu rozciąga się park krajobrazowy w stylu angielskim. Zdobią go stare drzewa: purpurowe buki, jodły, orzeszniki, platany i cisy. W parku znajduje się płyta nagrobna jednego z byłych właścicieli pałacu.

Menu