Gmina Świerzno charakteryzuje się niewielkim nasyceniem walorami zabytkowymi, chociaż istnieją na terenie zarówno pojedyncze obiekty, jak i zespoły o wartościach unikatowych podlegające już ochronie prawnej, bądź do takiej ochrony typowane.
Większość wsi wyróżnia się średniowiecznym rodowodem (pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z początku XIV lub XV wieku) jak np. Kaleń, Gostyń, Świerzno, Starza. Niektóre osady powstały w okresie kolonizacyjnym na początku XIX wieku (Grębice, Redliny). Historyczne układy przestrzenne – charakterystyczne dla średniowiecza – uległy w przeważającym stopniu poważnej transformacji i zatarciu. Dotyczy to np. Ciesławia, Gostynia, Duniewa – dawnych wsi owalnicowych; Gostyńca, Margowa dawnych wsi zaułkowych. Obecnie najczęściej występują układy wielodrożnicowe lub ulicowe. Wyjątkiem w tej kategorii jest czytelny układ okolnicowy Kalenia wnioskowany do ochrony. Architektura sakralna reprezentowana jest na terenie gminy skromnie. Zachowały się tutaj zaledwie dwa kościoły: ryglowy z 1681 r. (w rejestrze zabytków) w Świerznie i neogotycki z 1847 r. w Gostyniu (typowany do rejestru zabytków). Istniejące pierwotnie na terenie gmniy zespoły pałacowo – parkowe i folwarki charakteryzują się zróżnicowanym stopniem zachowania. Niewątpliwie najcenniejszymi walorami zabytkowymi odznacza się barokowy dwór myśliwski z XVIII wieku w Świerznie – pierwsza na Pomorzu Zachodnim rezydencja z dziedzictwem honorowym (wzniesiona w konstrukcji ryglowej) z położonym w północnej części parkiem typu francuskiego. Wysokimi walorami zabytkowymi odznaczają się pałace (lub dwory) i parki w: Stuchowie, Gostyniu, Sulikowie, Jatkach. Założenia folwarczne uległy widocznym przekształceniom, wyburzono wiele budynków gospodarczych (np. tartak w Stuchowie, budynki inwentarskie w Jatkach), powstały nowe obiekty. W większości wsi dominuje zabudowa z końca XIX wieku i pierwszej ćwierci XX wieku, murowana z cegły ceramicznej. Domy mieszkalne o zróżnicowanej skali, często z wystawkami lub gankami, ze sporadycznie zachowanym detalem. Budynki gospodarcze przeważnie murowane z cegły oraz murowano – ryglowe, nie tynkowane o małej i średniej skali. Na przestrzeni ostatnich lat najpoważniej ucierpiało tradycyjne, ryglowe budownictwo mieszkalne i gospodarcze. Źródła niemieckojęzyczne zaliczały miejscowości Gostyń i Gostyniec w XIX wieku i na początku XX wieku do najpiękniejszych wsi powiatu z uwagi na wielkie nasycenie zabudową ryglową; jeszcze w latach 70-tych XX wieku była ona w tych wsiach bogato reprezentowane. Obecnie najcenniejsze obiekty znajdują się w Kaleniu (m. in. chałupa nr 4 z XVIII wieku – wnioskowana do rejestru zabytków, zagroda nr 1/1a), Chominie (budynki mieszkalne nr 9, 45), Świerznie (chałupy nr 14, 16). W celu zachowania zabytkowych obszarów i obiektów zaproponowano strefy ochrony konserwatorskiej, które – łącznie z obiektami wpisanymi do rejestru zabytków – mają za zadanie zabezpieczenie historycznych układów przestrzennych i zabudowy, w trakcie sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego gminy.